باغ محتشم رشت در خیابان حافظ و در مجاورت رودخانه گوهر رود قرار دارد. این باغ، قدیمی‌ترین و اصلی‌ترین باغ در رشت است. باغ محتشم با درختان کهنسال آزاد در اواسط دوره‌ی سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، به ابتکار اکبرخان بیگلربیگی اُمشه‌ای، در زمینی به وسعت تقریبی ۱۳۰۰۰۰ مترمربع در حاشیه‌ی رودخانه‌ی گوهررود احداث شد. از آن‌جا که وجود آب روان یکی از ملزومات مهم بوستان در فرهنگ ایرانی است، احتمالاً یکی از دلایل مهم انتخاب این زمین برای احداث باغ محتشم، وجود رودخانه‌ی روان و زیبای گوهررود بوده است.
جهانگیر سرتیپپور شهردار رشت در سال‌های ۱۳۳۱- ۱۳۳۳ خورشیدی، درخصوص تاریخچه‌ی باغ محتشم نوشته است: «باغ محتشم قلمستان بزرگی بود که قسمت‌بندی، درخت‌کاری و خیابان‌های متقاطع آن و همچنین غرس نهال‌هایی از درخت آزاد (آزاد دار) زیر نظر شخص اکبرخان صورت گرفت و بعداً عمارتی به نام کلاه فرنگی بر آن اضافه شد که به ارث خانم سردار معتمد رسید و باغ محتشم نام گرفت»
اکبرخان بیگلربیگی از مالکان و متمولان طراز اول ایران در عصر ناصری و اجاره‌دار گمرکات شمال ایران بود و شبیه این باغ را، در مقیاسی کوچک‌تر در زادگاه اجدادی خود، در روستای امشه احداث کرد که امروزه کاملا تخریب شده است. در کتب تاریخی به میل و توجه سلاطین در ایجاد باغ ها و جنبه های باغبانی آنها به کرات اشاره شده است. طبق یک سنت متداول، شاهان، مالکان و ثروتمندان هر منطقه‌ای، در خارج از شهر، برای خود باغ‌ها و بوستان‌هایی احداث کرده و در فصل‌های بهار و تابستان برای استراحت و تفریح به آن‌جا می‌رفتند. ساخت مکانی سرسبز و با نهرها، رودخانه‌های روان و درختان زیبا، جهت آسایش و پناه بردن در دامن طبیعت، یکی از مهم‌ترین اهداف ساخت باغ‌های ایرانی است.
باغ محتشم، پس از درگذشت اکبرخان، در سال ۱۳۰۷ ه.ق (۱۲۶۹ خورشیدی)، از طریق ارث به تنها دختر وی که همسر میرزا صادق خان سردارمعتمد (محتشم الملک) بود، رسید. میرزا صادق‌خان‌سردار معتمد مردی مردمدار و خوش‌نام در بین مردم بود. او در سلطنت محمدعلی شاه قاجار، چندین بار تا آمدن حاکم جدید، اداره‌ی امور حکومتی گیلان را عهده‌دار و ملقب به سردار معتمد شد. وی پس از اعاده‌ی مشروطیت و فتح تهران در سال ۱۳۲۷ه.ق (۱۲۸۸ خورشیدی)، با فرمان عضدالملک نایب السلطنه رسما به حکمرانی گیلان منصوب شد.
باغ محتشم در دوره‌ی پهلوی در ازای بدهی‌های مالیاتی به تصرف دولت درآمد و از تاریخ ۲۲ شهریور ۱۳۳۹، با اصلاحاتی چون: ایجاد حصار، نرده‌ی آهنی،گل‌کاری بعضی قطعات باغ و ایجاد استخر و حوض، به عنوان پارک عمومی مورد استفاده اهالی شهر رشت قرار گرفت.
عمارت کلاه‌فرنگی رشت نیز از بناهایی است که از دوره‌ی قاجار به یادگار مانده و با معماری چشم‌نوازش، جلوه‌ای دیگر به باغ محتشم بخشیده است.کلاه‌فرنگی، عمارتی چوبی چند طبقه با معماری زیبا و الهام گرفته از معماری بناهای بادکوبه‌ای است که سال‌هایی طولانی در برابر باران، برف و زلزله‌های گیلان پابرجا مانده است. عمارت کلاه فرنگی که در گذشته، به عمارت «بیگلربیگی» معروف بوده، در ضلع جنوبی باغ محتشم و دقیقا کنار رودخانه‌ی گوهررود قرار گرفته است. علت انتخاب نام کلاه‌فرنگی را، شباهت فراوان طبقه‌ی فوقانی این بنا به کلاه سیلندری (فرنگی) می‌دانند. این عمارت، با هدف اسکان تابستانه و مکانی برای پذیرایی از مالکان و رجال ساخته شده بود.
رودخانه‌ی گوهررود از گذشته تا اوایل دهه‌ی ۶۰ خورشیدی، یکی از جذابیت‌های اصلی باغ محتشم و همچنین شهر رشت بود که برای ماهیگیری و قایق‌سواری مورد استفاده قرار می‌گرفت. جریان داشتن گوهررود، در جوار قدیمی‌ترین باغ شهر رشت، به زیبایی و صفای آن افزوده بود. متاسفانه امروزه، گوهررود جایگاه پیشین خود را نداشته و به دلیل ریخته شدن فاضلاب‌های شهری و بیمارستانی به درون آن، آلوده و غیرقابل استفاده شده است، اما این رودخانه‌ی قدیمی همچنان به نوستالوژی‌های مردم این شهر گره خورده و در کتاب‌ها، اسناد و تاریخ شفاهی از آن روایت‌ها گفته شده است.
باغ محتشم مملو از درختان آزاد، نارون، سرو، کاج، مازو (بلوط) و مانند آن است که در تمامی ساعات روز، طرفداران خود را دارد.خصوصا برای عکاسانی که همیشه به دنبال سوژه‌های زیبا و تکرارناشدنی‌ا‌ند تا آنها را به عکسی ماندگار تبدیل کنند. از همان عکس‌هایی که شاید، در سده‌ی آینده، شرح حال مردمان این شهر در این باغ تاریخی باشد.
عکس‌ها: فرزاد فخرایی
- نویسنده : الهام کیانپور
- منبع خبر : اختصاصی
