خانه‌ام ابری‌ست
یک‌سره روی زمین ابری است با آن
از فراز گردنه،
خرد و خراب و مست
باد می‌پیچد
یک‌سره دنیا خراب از اوست
و حواس من
آی نی‌زن، که تو را آوای نی برده‌ست دور از ره کجایی؟
خانه‌ام ابری‌ست اما
ابر بارانش گرفته‌ست
در خیال روزهای روشنم کز دست رفتندم،
من به روی آفتابم
می برم در ساحت دریا نظاره
و همه دنیا خراب خرد از باد است،
و به ره،
نی‌زن که دایم می‌نوازد نی،
در این دنیای ابر اندود
راه خود را دارد اندر پیش «نیما یوشیج»
متاسفانه سرزمین‌مان بارها شاهد اتفاقات ناخوشایند بوده و با یکی از تلخ‌ترین آنها (سیل)که بارها تلفات جانی و خسارات مالی و آثار مخرب اجتماعی بسیاری نیز به جا گذاشته، روبه‌رو بوده است.
در مباحث هیدرولوژیکی (آب شناسی) حجم جابه‌جا شده‌ی آب از یک مقطع مشخص (رودخانه، کانال، دریچه سد و…) را در مدت مشخص Debi یا «بده» آب گویند. دِبی جریان آب را در سیستم متریک، برحسب متر مکعب در ثانیه، متر مکعب در ساعت و یا لیتر در ثانیه بیان می‌کند.
واحد متر مکعب بر ثانیه برای دبی‌های زیاد مثل رودخانه و کانال بزرگ و واحد لیتر در ثانیه برای آب چاه‌ها و آبی که وارد نشتی می‌شود، به کار می‌رود.
وقتی حجم رها شده‌ی آب از گستره‌ی همیشگی‌اش سرریز می‌کند، سیل شروع می‌شود. برآورد دبی و نرخ جریان افزایش یافته‌ی آن در سیل قابل محاسبه است. آن‌چه حایز اهمیت است و باید به آن توجه داشت، برنامه ریزی، مدیریت و توسعه‌ی منابع آبی و ملاحظات زیست‌محیطی در کنار توسعه‌های شهری و انطباق کارشناسی و علمی آن‌هاست تا از فجایع و خسارات جانی و مالی جلوگیری شود.
دست‌اندرکاران و مجریان صنعت‌آب هر کشور وظایف خطیر و پر اهمیتی دارند، چرا که صنعت‌آب تاثیر مستقیمی بر اقتصاد کلان ملی و تامین و تضمین ایمنی و بهداشت و ملاحظات اجتماعی دارد.
کشورهای موفق در صنعت‌آب با برنامه ریزی، مطالعه و پژوهش و کنترل و برآورد سیلاب‌ها و با باور و احترام به تخصص‌ها و تجربه‌های کارشناسان و صاحب‌نظران در بخش‌های عمومی و خصوصی و ایجاد فضای متعادل و مناسب در تبادل نظریات، توانسته‌اند قدم‌های موثری در حل بحران‌ها و تاب‌آوری‌های زیست‌محیطی بردارند.
راه تحقق هدف‌مند سامان‌دهی در صنعت آب کشور، تغییر یک‌جانبه‌نگری و شکستن پندارهایی‌است که در چارچوب‌های بسته و متحجر و ایدئولوژیک گام برمی‌دارند.
امروزه، علم هیدرولوژی (آب شناسی) و هیدرولوژی کاربردی (Applied hydrology) توانسته است در پیش‌گیری و مهار سیلاب‌ها نقش به سزایی ایفا کند.
سامان‌دهی رودخانه‌ها، حوضه‌های آب‌ریز، بررسی دبی‌ها در شرایط مختلف و اشکال هیدروگرافیک، بررسی دور بازگشت‌های سیلاب‌ها (return period)، با استفاده از مطالعات آماری بارش‌ها، شدت و مدت آنها (باران‌سنجی)، استفاده از ایستگاه‌های آب‌سنجی و اطلاعات مربوط به جریان آب، نصب و راه‌اندازی بیش‌تر ثبات‌های اندازه‌گیری سطح آب (Limnograph) پس از انتخاب درست محل نصب و روش نصب‌شان، شناسایی نقاط و مناطق مستعد سیل، تعیین میزان نفوذ آب و تغذیه‌ی سفره‌ی آب‌های زیرزمینی، شناخت شرایط اقلیمی رودخانه‌های بزرگ و کوچک، و تجزیه و تحلیل علمی هیدروژئولوژیکی (آب‌زمین‌شناسی) شرایط را برای تاب‌آوری بیش‌تر مهیا ساخته و تحلیل خطرپذیری و شناخت آن و در نتیجه کاهش خسارات را افزایش می‌دهد.
تعیین پهنه‌های سیل‌گیر، سامانه‌ی مهار سیلاب‌ها، تثبیت سواحل و بسترها (رودخانه‌ها)، طرح مهار فرسایش، جلوگیری از تخریب و از بین بردن جنگل‌ها و رویش‌های گیاهی، استفاده از ابزارها و امکانات نوین مانند سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی(GIS, geographic information systems)، سنجش از راه دور و تجهیزات ماهواره‌یی و الکترو مغناطیس(remote sencing) و(GPS, global position system) ، و هواشناسی پیشرفته می‌تواند کاملا در بحث احتمال رخداد موثر باشد و کارآیی خود را در کاهش محسوس و غیر مستقیم خسارات نشان دهد.
در استفاده از روابط و فرمول‌های محاسباتی موجود برای بررسی و برآورد سیلاب و دور بازگشت آن میزانی فراتر از سیلاب محاسبه شده و ضریبی به عنوان ضریب ایمنی (safety factor,SF) در نظر گرفته می‌شود.
همچنین محاسبه‌ی حاشیه‌ی اطمینان در دور بازگشت‌ها بر مبنای تحلیل اقتصادی (safety margin,SM) نیز در کنار ضریب ایمنی دارای اهمیت است.
توجه و در نظر گرفتن جدی جنبه‌های اقتصادی طرح‌ها و درک درست نسبت فایده طرح به هزینه(B/C) که نشان‌دهنده‌ی راندمان اقتصادی طرح است، و همچنین ارزش حال خالص(B-C) که نشان‌دهنده‌ی آثار طرح بر درآمد ملی است نیز می‌تواند در مطالعات برآورد سیلاب‌ها بسیار موثر باشد.
بررسی‌های منطقی خسارات، احتمال رخداد سیل، خسارات محسوس و غیر محسوس (مستقیم و غیر مستقیم) نیز باید مد نظر قرار گیرد.
در سیل‌ها مناطق شهری، نواحی مسکونی (اثاثیه منازل)، تجاری (دفاتر و لوازم آن)، اماکن عمومی، ماشین‌آلات صنعتی، تجاری و کشاورزی، مشاغل، اراضی کشاورزی و محصولات آن، مراتع که شاه‌رگ حیاتی دام‌پروری است، مناطق روستایی، اراضی غیرمسکونی و مناطق راه و ترابری در معرض خسارت‌اند که می‌بایست به آنها جدی‌تر اندیشید.
- نویسنده : علی اکبر طاهری پور (زمین شناس)
- منبع خبر : اختصاصی
