فرامرز محمدی‌پور
شاعر و روزنامه‌نگار
پژوهش، فعالیتی است که با هدف بسط و گسترش فرآیند دانش و توسعه‌ی علوم کاربردی صورت می گیرد که با همین هدف بسیار ساده و روشن، ضرورت نهادینه شدن پژوهش در اموری چون فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی امری اجتناب‌ناپذیر است، زیرا همه‌ی پژوهشگران بر این باورند که «ضرورت تمرکز مدیریت پژوهش به منظور سامان بخشی و سیاست‌گذاری در بالاترین سطوح، ضرورت هم‌آهنگی بودجه‌های پژوهشی در یک ردیف مستقل و افزایش آن، ضرورت و اهمیت تربیت نیروی‌انسانی پژوهشگر و پیوند میان پژوهش و تصمیم‌گیری» از جمله مواردی است موجب رشد و کمال پژوهش در کشور، به ویژه آموزش و پرورش خواهد شد.
«گاسلین» جامعه‌شناس سرشناس، سه کارکرد آشکار جامعه را این‌گونه معرفی می کند:
حفظ و انتقال فرهنگ (دانایی، عقاید وارزش ها)، نوآوری، اکتشاف و انتقال دانش نو و قراردادن افراد در موقعیت‌های مختلف درون جامعه.
بنابراین، زندگی امروز را با همه‌ی فرازونشیب‌هایی که دارد، نمی‌توان بدون برنامه‌ریزی‌های زیر بنایی متصور شد و نمی‌توان برنامه‌ریزی را بدون اهرمی به نام «پژوهش» در نظر گرفت؛ زیرا پژوهش، محور توسعه در هر جامعه‌یی است که متاسفانه فرهنگ پژوهش و استفاده کاربردی از یافته‌های پژوهشی هنوز در جامعه‌ی ما نهادینه نشده است و بپذیریم گسترش فرهنگ پژوهش به قصد شناخت مشکلات، موانع، فرصت‌ها و تهدیدهای احتمالی جامعه است و دراین راه بایستی تلاش را دو چندان کرد تا فرآیند پژوهش بتواند خود را نشان دهد و این هنر تحقیق، پژوهشگران توانا را به جامعه معرفی می‌کند که در راستای دانش،کوشش خود را به ثمر می‌رساند و به قول «فردوسی»:
چو پرسند پرسندگان از هنر
نشاید که پاسخ دهی از گهر
گهر بی هنر ناپسند است و خوار
برین داستان زد یکی هوشیار
توانا بود هر که دانا بود
ز دانش دل پیر برنا بود
این هدف بی‌تردید زمانی انتظارات را برآورده می‌کند که بپذیریم تشویق و ترغیب پژوهشگران و ارج گذاشتن به تلاش‌های آنان، علاوه بر تقویت دانش و مهارت پژوهشی‌شان می‌تواند گامی موثر در آموزش و پرورش باشد.
همه‌ی پژوهشگران، به ویژه در ساختار آموزشی به این نتیجه رسیده‌اند که پژوهش به دو مفهوم در جهت بالندگی گام بر می‌دارد:
یکی به عنوان روش آموزشی که اجرای فعالیت‌های یاددهی و یادگیری را آسان و بازدهی برنامه‌های آموزشی را دو چندان می‌کند؛ که در این شکل با طراحی برنامه‌های آموزشی مسئله محور؛ یادگیری فراگیران عمیق و پایدار و بینش علمی این گروه تقویت می‌شود که طرح مسئله و برداشتن راهکارهای منظم برای حل چنین فرآیندی صورت می گیرد و به سبب دست‌یابی به اهداف رفتاری، بایستی بیش‌تر کوشید و با «سعدی» این شاعر همیشه ماندگار همراه شد:
صاحبدلی به مدرسه آمد ز خانقاه
بشکست عهد صحبت اهل طریق را
گفتم: میان عابد و عالم چه فرق بود؟
تا برگزیدی از آن، این فریق را؟
گفت:آن گلیم خویش به در می‌کشد ز موج
وین جهد می‌کند که بگیرد غریق را
پژوهش موجب افزایش آگاهی نسبت به دشواری‌های فرآوری نظام آموزشی و نحوه‌ی رویارویی با آنها می‌شود و درکلام موجز پژوهش توام با آموزش، بستر توسعه و ارتقای آموزشی را هموار می‌سازد و یک پژوهشگر سعی می‌کند برای دست‌یابی به مطالبی تازه، بدیع و مفید همیشه در پی جست‌وجو باشد و با نگرشی نو در تجزیه وتحلیل داده‌ها به نتیجه‌گیری کاربردی برسد، هر چند می‌داند این اندیشه‌ی «مولانا» را نباید به فراموشی سپارد:
علم دریایی است بی حد و کنار
طالب علم است غواص بحار
گر هزاران سال باشد عمر او
او نگردد سیر خود از جست‌وجو
(مثنوی معنوی-دفتر ششم)
باز همه‌ی پژوهشگران بر این باورند که پژوهش در حوزه‌ی علوم انسانی می‌تواند اساس توسعه و رشد هر جامعه‌یی باشد و در ایران، پژوهش در این حیطه بسیار اندک و غیرکاربردی است.
بی‌تردید امر تحقیقات با نظام آموزشی ارتباط تنگاتنگی دارد. در این مورد باید رویکرد «علمی نگر» را به عنوان تفکر غالب در جامعه و نظام آموزشی حاکم کرد و فضای امنی برای پژوهشگران با تغییر نگرش سنتی به وجود آورد و لزوم توجه به ۳ نوع پژوهش توسعه‌یی، بنیادیو کاربردی تحقق بخشید .
در پایان این نوشته، اگر با نگاه جزئی‌تر نتیجه‌یی را در ارتباط با امر پژوهش در نظام آموزش و پرورش ایران رقم زنیم؛ خالی از لطف نخواهد بود. زیرا عقیده داریم برای نهادینه کردن فرهنگ پژوهش بایستی از مدارس شروع کنیم و فراگیران را در این راه هم تربیت نمود و هم ترغیب و اما:
-اگر بتوانیم در ارتباط با سیاست‌های آموزش و پرورش به دنبال پژوهش‌هایی باشیم با زمینه‌ی کاربردی، هم به بهبود یادگیری کمک خواهیم کرد و هم اهداف نظام آموزشی را با سرعت نهادینه می‌کنیم.
-یکی از کوشش‌هایی که باید در رعایت اولویت بخشیدن به پژوهش در سطح نظام پژوهش‌های آموزشی صورت گیرد، تربیت «پژوهشگر» است.
-اگر نتایج طرح‌های پژوهشی مورد استفاده قرار نگیرد، مطمئناً نمی‌توانیم به تحقق اهداف آموزش و پرورش کمک کنیم.
منابع:
۱-طوسی، بهرام، راهنمای پژوهش و اصول علمی مقاله نویسی، مشهد، نشر تابران، چاپ چهارم،۱۳۸۰
۲-مولایی، عزیزالله، علی اکبر وند، ماه منظر، هنر پژوهش، تهران، نشر رسانش، چاپ اول، ۱۳۸۳
۳-آریان پور، امیرحسین، آیین پژوهش، تهران، نشرگستره،چاپ چهارم، ۱۳۷۸
- نویسنده : فرامرز محمدی‌پور
