الهام کیانپور
کارشناس ارشد ایران‌شناسی

یکی از جاذبه‌های تاریخی شهر رشت میدان مرکزی شهرداری است. میدان شهرداری رشت، با بناهای تاریخی، ساختمانهای شهری، خیابان‌های مهم و مراکز خرید سنتی و مدرن در اطراف آن، اصلی‌ترین میدان شهر رشت  محسوب می‌­شود. میدانی که خیلی از شهروندان و گردشگران، آن را روزها و شب های بسیاری برای خرید، گردش، تفریح و لذت بردن از پیاده روی بر پیاده راه سنگفرش شده آن، انتخاب کرده‌اند. رشت در ایران، نخستین و تنها شهری است که اقدام به احیای بافت تاریخی شهر و ساخت پیاده‌راه بزرگ سنگفرش شده، نموده است. طرحی  که جایزه‌ی بین المللی بزرگترین رقابت طراحی در دنیا در سال ۲۰۱۷ را از آن خود نمود. روز رشت، فرصت مناسبی است تا نگاهی دوباره به میدان مرکزی شهر رشت  بیاندازیم و گذشته و حال آن را مرور کنیم.

تاریخچه‌ی میدان شهرداری رشت

مجموعه بناهای تاریخی میدان شهرداری اعم از: ساختمان پست و تلگراف، کتابخانه‌ی ملی، ساختمان شهرداری، ساختمان استانداری قدیم، هتل ایران سابق در اوایل سلطنت پهلوی اول (۱۳۰۴–۱۳۲۰ ه.ش) براساس  الگوی  معماری روسی ساخته شد. این مجموعه تاریخی به شماره ۱۵۱۶ در تاریخ ۲/۳/۵۶ به ثبت رسیده است.

از سال ۱۳۰۲ هجری شمسی و دقیقا دو سال پس از خاتمه‌ی کار نهضت جنگل و سقوط رشت به دست نیروهای قزاق و آغاز حکومت نظامی در رشت، محمد حسین خان آیرام و سرتیپ فضل الله خان زاهدی به عنوان حکمرانان نظامی وقت گیلان و طوالش و یاور محمودخان غفاری به عنوان رئیس نظمیه و بلدیه رشت شروع به تخریب شهر سنتی و ارگانیک رشت نمودند و به جای  بناها و بافت‌های فرسوده شهر، بناها و خیابان‌های جدید به سبک نئوکلاسیک پدید آوردند.

اولین بنای باشکوه شهری یعنی ساختمان مرکزی شهرداری رشت در چهارم اردیبهشت  ۱۳۰۵ هجری شمسی حدود هفت سال پیش از آغاز حکومت هیتلر در آلمان به مناسبت  تاجگذاری پهلوی اول افتتاح شد. بنای شهرداری رشت با مساحت حدود ۱۸۰۰ متر مربع به طول ۵۵ متر و ارتفاع ۱۲متر در ضلع غربی میدان واقع شده و در وسط این بنا، برج ساعت شهرداری رشت به ارتفاع ۲۳ متر با اقتباسی هنرمندانه از معماری سبک نئوکلاسیک اروپایی اوایل قرن بیستم قرار گرفته است.

بناهای تاریخی میدان شهرداری

این میدان برای آن دسته از کسانی که به گردشگری تاریخی و فرهنگی شهری علاقمندند، لبریز از دیدنی‌های جذاب است. عمارت شهرداری، مشهورترین و زیباترین ساختمان اطراف میدان است. این ساختمان بین سال‌های ۱۲۸۶ تا ۱۳۰۵ خورشیدی به دستور اداره‌ی بلدیه (شهرداری) رشت در ضلع غربی میدان ساخته شد که امروزه به موزه تبدیل شده است.

برج ساعت عمارت شهرداری نیز یکی از نمادهای شهر رشت محسوب می شود که در گذشته از آن برای دیده‌بانی، امنیت و جلوگیری از آتش‌سوزی در شهر استفاده می‌شد. این برج از دیرباز تا حال با صدای زنگش به تعداد عدد آن ساعت از نوستالژی‌های این شهر به شمار می رود.

اولین کتابخانه‌ی ملی ایران در میدان شهرداری در بخش ورودی سمت راست پیاده راه علم‌الهدی، قرار دارد. ساختمان قدیمی و زیبایی که معماری آن الهام گرفته از معماری ساز‌های کشورهای شرق اروپاست. ایده‌ی تاسیس اولین کتابخانه‌ی ملی ایران  در رشت، در سال ۱۳۰۶خورشیدی توسط محمد‌علی تربیت، رییس اداره‌ی فرهنگ گیلان، در زمین اهدایی شهرداری رشت مطرح شد و در ۱۹ مهر ۱۳۱۳ همزمان با جشن هزاره‌ی فردوسی، این کتابخانه شروع به کار کرد.

هتل قدیمی ایران نیز یکی از اصلی‌ترین و زیباترین بناهای تاریخی اطراف میدان شهرداری رشت است که در تاریخ ۲۵ اسفند سال ۷۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این هتل که روزگاری بخشی از هویت شهر به شمار می‌رفت در دوران پهلوی اول در بین سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۴ ساخته شده  و امروزه زیر مجموعه‌ی سازمان میراث فرهنگی و مکانی برای نمایشگاه‌های بومی گیلان است.

یکی دیگر از سازه‌های زیبای اطراف میدان شهرداری، ساختمان اداره پست و تلگراف رشت است. معماری این ساختمان نیز  مانند دیگر ساختمان‌های قدیمی میدان شهرداری، از اروپای شرقی و روسیه الهام گرفته شده و به دستور فرمانده تیپ محمدحسین آیرم در دوره‌ی پهلوی اول ساخته شده است. این ساختمان دارای ۴ طبقه با نمای سفید است که در ضلع شمالی میدان خودنمایی می‌کند و در سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است. طبقه‌ی همکف این ساختمان به عنوان اداره‌ی پست فعال است و از طبقات دیگر به عنوان نمایشگاه با موضوع‌های مرتبط با پست، تمبرهای قدیمی و  ارتباطات استفاده می شود.

میدان شهرداری امروز

میدان شهرداری رشت به عنوان هسته‌ی مرکزی شهر، مراکز  تجاری، اداری، تفریحی، فرهنگی و اجتماعی را در خود جا داده است. این میدان به عنوان مرکز شهر از طریق چهار خیابان علم‌الهدی، سعدی، شریعتی و امام  با بقیه‌ی شهر در ارتباط است. علاوه بر ساختمان‌های تاریخی، وجود عواملی مانند: نزدیکی به بازار، استقرار برخی از ادارات و سازمان‌های مهم دولتی و خصوصی، وجود سینماها، کتابخانه‌ها و پارک معروف سبزه‌میدان باعث شده است که این میدان و خیابان‌های وابسته به آن علیرغم گسترش شهر در بخش‌های دیگر، هم‌چنان به عنوان مرکز شهر مورد توجه واقع گیرد. میدان شهرداری تا میانه‌های خیابان علم‌الهدی، سعدی، امام و ابتدای خیابان شریعتی مانند دیگر قسمت‌ها سنگفرش شده است.

پیاده‌روی  در شهر رشت  خصوصا میدان شهرداری رشت جذابیت خاص خودش را دارد.  از آن‌جا که تمام مسیرهای منتهی به میدان سنگفرش شده‌اند، تردد خودرو امکان‌پذیر نیست، بنابراین  باید چند صد متر دورتر از میدان، ماشین‌تان را پارک و ادامه راه را با آرامش پیاده‌روی کنید.

پیاده‌راه  شهرداری در تمام ساعات روز، مملو از شهروندان و گردشگران پرشوری است که برای تفریح، لذت و تجربه‌ی خوش خیابان‌گردی، این میدان قدیمی را انتخاب کرده‌اند.  در وسط میدان شهرداری، استخر بزرگی قراردارد که دور تا دور آن گل کاری شده و فواره‌های آب،  هر از گاهی با نوای آهنگی به اشکال مختلف پیچ و تاب خوران،  فضای شادی را فراهم می‌آورد.

اکثر اوقات، صدای موزیکی، از ساختمان شهرداری پخش می‌شود  که میدان را به دور از ترافیک و هیاهوی شهری به یک محیط صمیمی و گرم تبدیل می‌کند. دور تا دور میدان کنار نخل‌های کهنسال بلند، ردیف‌هایی از نیمکت برای نشستن، خستگی درکردن و تماشای میدان قرار دارد.

تندیس قدیمی‌ترین عکاس رشت (استاد دروی) در ابتدای خیابان سعدی و همچنین مجسمه­‌های چون:  زن شالیکار، مرد بازارگرد، پیرمرد دوچرخه سوار، مردان ماهیگیر با تور در قایق، مرد آهنگر، زن پرتقال‌فروش و امثال آن از  جذابیت‌ها و دیدنی این میدان برای عکاسان و گردشگران است و البته مجسمه‌ی بزرگ میرزاکوچک جنگلی سوار بر اسب  بر فراز ستونی در ابتدای خیابان سعدی از نمادهای اصلی این میدان است که هر شهروند و گردشگری حداقل چندبار با آن عکس گرفته و خاطره ساخته است.

از  دیگر دیدنی‌های زیبای این میدان که مورد توجه عکاسان و البته کودکان است، می‌توان به انبوه کبوتران رها و شادمانی اشاره کرد که بر فراز بناهای تاریخی این میدان پرواز می‌کنند و گروهی برای دانه برچیدن به زمین می‌نشینند. صدای بال آن‌ها و تصویر شادی کودکانی که گرداگرد آن‌ها دانه می پاشند از سوژه‌های زیبای عکاسان شهری است که خاطره می‌سازد.

گروه‌های موسیقی خیابانی رشت نیز از دیگر جذابیت‌های این میدان به شمار  می‌رود. گروه‌هایی متشکل از دو تا چهار نفر که با ساز و صدای خوش خود، لحظات دل‌انگیزی را برای مشتاقانی که دور آنها حلقه زده‌اند، فراهم می‌کنند.

شب‌های روشن رشت در میدان شهرداری حال و هوای دیگری دارد. بناهای تاریخی این میدان پوشیده از نور و رنگ  جلوه‌ای خاصی به شبانه‌های رشت می‌بخشند و میدان در میان نور و اشتیاق شهروندان و گردشگرانی که پیاده‌روی شبانه را انتخاب کرده‌اند، می‌درخشد.

وجود آثار تاریخی و فرهنگی با جذابیت‌های بصری مدرن و سنتی در کنار هم، مراکز خرید، کتابخانه‌ی ملی، سینماهای قدیمی شهر و همچنین مکانی برای پیاده‌روی،  قرار گذاشتن، نشستن در تمام ساعات شبانه‌روز، این میدان را به مهم‌ترین نقطه و قلب تپنده‌ی رشت برای گردشگری با رویکردهای مختلف تبدیل کرده است.

عکاس: فرزاد فخرایی