مسعود تاکی

مدرس دانشگاه

در روزهای پر سکوت قطعی اینترنت و در میانه‌ی هیاهویی که به قول مولانا «از آن آتش که در ایران گرفته» مردی بزرگ و مایه‌ی فخر ایران و گیلان سرسبز از این جهان رفت.

پروفسور فضل‌الله رضا (۱۲۹۶ رشت-۱۳۹۸ امریکا) دانشمند بزرگواری بود که در یک دست، ترازوی علم و تکنیک جهان را در پیش‌رفته‌ترین دانشگاه‌های مغرب‌زمین با خرد روشن و هوش سرشار عیار می‌نهاد و با دست دیگر، هنر و ادب فارسی (به ویژه سنتی فارسی و سنتی‌سرایان معاصر) را با دلی پر احساس و ذوقی سرشار به نقد می‌کشید. پروفسور رضا وطن‌دوستی بود که هر نقش و طعم خوشی که در جهان می‌دید، در نوشته‌اش برای خانواده‌ی بزرگ‌اش یعنی ایران‌زمین آرزو می‌کرد.

در سال‌های ۱۳۵۰-۱۳۵۴ در دانشگاه اصفهان استاد فاضل و محترمی به نام دکتر «ساسان سپنتا» داشتیم که فرزند «مرحوم عبدالحسین سپنتا» سازنده‌ی اولین فیلم فارسی با نام «دختر لر بود» و همین دکتر سپنتا می‌گفت نیمه‌شبی در گوشه‌ی خانه‌ام سرگرم راه‌اندازی گرامافون کهنه‎یی بودم که «مرده ریگ» پدری بود، ناگهان صدایی از صفحه‌ شنیدم که «صدای مظفرالدین‌شاه» اولین صدای ضبط شده در ایران بود و فرمان مشروطیت را قرائت می‌کرد.

باری دکتر سپنتا که درس زبان‌شناسی به ما تدریس می‌کرد، روزی در حین تدریس به نام بلند «پروفسور رضا» و به نظریه‌ی اطلاع او اشاره کرد که در جهان امروز ما از نظر اهمیت در حد نظریه‌ی نسبیت اینشتین است و اتفاقا از تعمق پروفسور رضا در ادبیات سنتی ایران، به ویژه در شاهنامه و تاریخ بیهقی سخن گفت و ادامه داد «درست در کنار مغز بزرگ ریاضی و فیزیک نو دلی داردکه با شعر امیری شاعر متاثر می‌شود» از آن زمان تاکنون، آثار ادبی پروفسور رضا را به صمیمیت جان هرجا یافته‎ام مطالعه کرده‌ام.

دو سال پیش روزی برای تدریس ادبیات به دانشجویان، کتاب «نگاهی به شعر سنتی معاصر» را معرفی کردم، کتابی از پروفسور رضا که در سال ۱۳۹۲ منتشر شده است. از دانشجویان و برخی همکاران درباره‌ی شناخت پروفسور رضا پرسیدم، دیدم این استاد بزرگ شوربختانه به قول اخوان ثالث «در وطن خویش غریب» مانده است و کم‌تر کسی از آثار و حتی مقام بلند علمی او خبر دارد. به گفته‌ی صنایی«گرفته چینیان احرام و مکی خفته در بطحا» از آن‌جایی که به گفته‌ی کلیله و دمنه « بهتر تعاریف آن است که بر زبان اشراف و برگزیدگان رود» نخست چند جمله از بزرگان در وصف پروفسور رضا «به نقل از کتاب برگ بی‌برگی» می‌آورم.

۱-او از اندک کسانی است که در عین قرار گرفتن در قله‌های دانش و فن‌آوری-آن هم در بطن دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی غرب- ایران را خانه‌ی خود و فرهنگ تابناک‌اش را چراغ و مردم‌اش را سرور خویش و خدمت به آنان را افتخار خود می‌داند.(دکتر سعید سهراب‌پور- دانشگاه صنعتی شریف)
۲- پروفسور رضا گرچه سرنوشت او را به جانب علم خالص راند، همواره مانند آفتاب‌گردان رویش به جانب ادب و فرهنگ ایران است.(دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن)
۳-در علم سرکش و نقاد و بسیار بلندپرواز، در ادب سخن‌دانی نکته‌سنج، زیباشناس و به غایت مشکل پسند و در دوستی استوار. (دکتر سیروس امیری- دانشگاه نورفولک امریکا)
۴-پژوهش‌های علمی پروفسور ستایش‌انگیز است، به ویژه تحقیقات‌اش بر بنیاد علم خاص و ریاضیات استوار شده و در گروی بهره‌برداری صنعتی و بازار مصرف نیست. کتاب تئوری انفورماتیک(۱۹۶۱م) او را می‌توان نخستین کتاب جامع علمی در این فن شمرد.(پروفسور کینگ- دانشگاه مپریال لندن)
برای شناخت نگاه عمیق او به چند جمله از سخنان پروفسور رضا به‌هنگام سخنرانی‌ها، یا متن مقالات‌اش اشاره می‌کنم:
در سال ۱۳۷۹ دانشگاه اصفهان جهت گشایش کنفرانس کامپیوتر در آن دانشگاه، از پروفسور رضا که به ایران سفر کرده بود، دعوت کرد و استاد در مقدمه‌ی سخنرانی‌اش گفت «وظیفه‌ی انسانی و اخلاقی اهل علم است که مواهب دانش و اقتصاد را که در کشورهای پیش‌رفته به دست می‌آورند، از دیگران دریغ ندارند، کمک به مردم ایران یا به مردم بازمانده‌ی جهان نباید در گروی داوری کردار نیک و بد دولت‌ها باشد. جایگاه علم، فرهنگ، مردم و آدمیت بسیار بالاتر از مقام دولت‌ها و سیاست‌هاست. کان چون داوود است و این دیگر صداست.»
کوشش ما ایرانیان باید نخست بر آن باشد که ایران با نام بلندتر بر جای بماند و دست‌خوش از هم گسیختگی اقتصادی، فرهنگی و سیاسی عصر پر شتاب انفورماتیک نشود. هم‌زبانی و هم‌نگاهی فرهنگی ایرانیان پرانده در جهان را باید زنده و استوار نگاه داشت.
استوارترین پیوند ایرانیان زبان و فرهنگ است. هر چه بر هم‎زبانی، مهر و یگانگی ما افزوده شود، ایران ماندگارتر و سرفرازتر خواهد بود. ما می‎رویم ولی ایران می‌ماند.
«ذهن من از دوران کودکی از یک سو با ورزش علمی و پژوهشی استدلالی و از سوی دیگر با شعر سنتی و ادب فارسی خو گرفته است. از این روی بیش از ۶۰ سال است که در ارزیابی هنری و آن‌جا که کیفیت حکم‌فرماست، نوعی قیاس کمی و آماری نیز به کار می‌برم.» (حدیث آرزومندی، ص۹۰)

«وظیفه‌ی انسانی و اخلاقی اهل علم است که مواهب دانش و اقتصاد را که در کشورهای پیش‌رفته به دست می‌آورند، از دیگران دریغ ندارند، کمک به مردم ایران یا به مردم بازمانده‌ی جهان نباید در گروی داوری کردار نیک و بد دولت‌ها باشد. جایگاه علم، فرهنگ، مردم و آدمیت بسیار بالاتر از مقام دولت‌ها و سیاست‌هاست. کان چون داوود است و این دیگر صداست.»

مشاغل رسمی دولتی در ایران
رییس پیشین دانشگاه صنعتی شریف/ رییس پیشین دانشگاه تهران/ سفیر و رییس هیئت نمایندگی ایران در سازمان جهانی یونسکو(پیش از انقلاب)/ سفیر ایران درکانادا (پیش از انقلاب)

بخشی از تالیفات پروفسور
۱-پژوهشی در اندیشه‌های فردوسی(۲ جلد)
۲-دیده‌ها و اندیشه‌ها/ مهجوری و مشتاقی
۳-حدیث آرزومندی
۴- نقدها را بود آیا که عیاری گیرند
۵-برگ بی‌برگی
۶- محمد اقبال
۷- نگاهی به عمرخیام
۸- نگاهی به شعر سنتی معاصر
۹- راز آفرینش
۱۰-هندسه علمی و عملی
و تالیفات فراوان دیگر به زبان انگلیسی